Vrij zicht op straf

Het thema 'straf' roept tal van vragen op, vragen die je ook aantreft in actuele publieke debatten als het gaat om veiligheid op straat, bestrijding van misdaad of de aanpak van supportersgeweld. Die vragen hebben gewoonlijk ook een duidelijk levensbeschouwelijke lading: wat is een rechtvaardige straf? Heeft straf eigenlijk wel zin? Kan een levenslange gevangenisstraf ooit gerechtvaardigd zijn? Kan de doodstraf ooit gerechtvaardigd zijn? Op levensbeschouwelijke/filosofische vragen kan men redelijkerwijze geen bewijsbare en zekere antwoorden geven. Dat geldt dus ook voor de zojuist gegeven voorbeeldvragen over straf. Weliswaar bestaat er al ruim honderd jaar een wetenschap, de criminologie, die waardevolle inzichten levert over crimineel gedrag, maar ook die kan op de vragen die in dit hoofdstuk aan de orde komen geen zekere antwoorden geven. Een antwoord op een levensbeschouwelijke vraag kun je echter wel beargumenteren. Argumenten voor antwoorden zijn overal in de geschiedenis te vinden, juist omdat iedere samenleving - ook die in het verste verleden - met dergelijke vragen heeft geworsteld. In dit hoofdstuk zullen we daarom ook teruggaan in de geschiedenis om te zien hoe men vroeger strafte en welke argumenten men daarbij had. Inhoud Algemene inleiding Hoofdstuk 1 Vrijheid, schuld, straf Paragraaf 1 Straf en schuld Paragraaf 2 Schuld en vrije wil Paragraaf 3 Jeugdstrafrecht Hoofdstuk 2 Straf en boete Paragraaf 1 Straf Paragraaf 2 Boete Hoofdstuk 3 Geschiedenis van het straffen Paragraaf 1 Straffen bij de oude Germanen Paragraaf 2 Van wraakrecht naar straffende overheid Paragraaf 3 Intermezzo: vijf groepen straffen Paragraaf 4 Van daadrecht naar daderrecht Paragraaf 5 De Verlichting: vernieuwing van het strafrecht Paragraaf 6 Democratie en rechtsstaat (Verdiepingsstof) Paragraaf 7 De Verlichting: twee nieuwe doelen van straffen Paragraaf 8 De gevangenisstraf: vrijheidsberoving en disciplinering Paragraaf 9 Een milder strafklimaat in de gevangenis Hoofdstuk 4 Waarom straffen? Hoofdstuk 5 Dader en slachtoffer Paragraaf 1 Verlangen naar wraak Paragraaf 2 Is straffen typisch menselijk? Paragraaf 3 Wraak kent geen maat Paragraaf 4 Vergelding door de overheid Paragraaf 5 Gedwongen passiviteit van het slachtoffer Paragraaf 6 Gedwongen vergeving Paragraaf 7 Kan straf het aangedane onrecht herstellen? Hoofdstuk 6 De doodstraf Paragraaf 1 Inleiding Paragraaf 2 Nederland schaft de doodstraf af Paragraaf 3 Overzicht van de argumenten tegen en voor de doodstraf Paragraaf 4 Recht op leven en de doodstraf Paragraaf 5 Is de doodstraf in strijd met het recht op leven? Paragraaf 6 De doodstraf is onomkeerbaar Paragraaf 7 Godsdienstige argumenten Begrippen