Vloekgezant

Léon Bloy, die in 1917 op 71-jarige leeftijd stierf, heeft zichzelf wel de ‘ondankbare bedelaar’ genoemd. Zijn katholieke vervoering stak de liberale bourgeoisie, de geletterde elite en de conformistische clerus van een Frankrijk dat zieltoogde in naturalisme, estheticisme en vooruitgangsgeloof. Zijn profetentaal en nomadenbestaan lijken maar één vergelijking te gedogen: Nietzsche. Elkaar hebben ze niet gekend, en de pleitbezorgers van de Pruisische supermens hebben zijn opponent uit de oorlog van 1870 over het hoofd gezien. Dat is tragisch, want de enige die de predikant van het heidendom kan bezweren is de ‘vloekgezant’, zoals Neerlands gezaghebbende katholiek Rogier hem hatend noemde. Robert Lemm is een bewonderaar van Bloy die Nietzsche, en vooral de Nietzsche-cultus, verafschuwt. Hij vindt het hemeltergend hoe Bloy’s recente ontdekkers hun held in de zon van zijn wereldberoemde vijand zetten, de moderne trend om niet verbaasd te staan over het samen genoemd worden van strijdige geesten ten spijt. De aanzwellende verering voor de doodverklaarder van God –met name onder christelijke schriftgeleerden – houdt gelijke tred met het lange doodzwijgen van de vloekgezant die volhield dat God sedert 1789 afwezig is; niet uit haat of ironie, zoals de apostel van de Antichrist, maar uit bovennatuurlijke wanhoop. Léon Bloy is de profeet van de eindtijd (Le Monde, 4-8-2000). Zijn arendsoog doorziet de geschiedenis vanaf de Franse Revolutie tot de Eerste Wereldoorlog, die moest uitlopen op wat hij eerder dan wie ook voorvoelde: de holocaust van 1940-45. Zijn visionaire vuur in Het heil komt door de joden bracht Kafka in extase; met de Exegese van gemeenplaatsen zweept hij burger en yuppie uit de tempel; zijn dagboeken portretten de consequente christen waar Kierkegaard en Dostojewski van droomden. Zij bekendste uitspraak luid: Er is maar één ellende: geen heilige te zijn. In zijn op apologetische toon geschreven pamflet belicht Robert Lemm een aantal essentiéle klanten van de figuur en het werk van Bloy door die te contrasteren met Nietzsche-receptie. Lemm, onderscheiden met de Nijhoff Prijs, publiceerde boeken over o.a. Spanje, de Inquisitie, Borges en Unamuno. Zijn onlangs verschenen geschrift De kruisgang van het christendom ontlokte de kritiek vergelijkingen met Burke, Chateaubriand, De Maistre, Donoso Cortés en Chesterton. Robert Lemm, Martinus Nijhoff Prijs 1979, vertaalde Borges, Unamono, Luis de Leén. Hij schreef over Spanje en de inquisitie. De kruisgang van het christendom (2000) werd in bladen ontvangen met bewonderingen als ‘kruistocht’ en ‘doodsverachting’. ‘Lemm blijkt verbazend goed gedocumenteerd, en als men hem niet als te ernstig opvat, kan er zelfs geregeld een glimlach van af. Kortom, de nieuwe Chesterton is geariveerd…’ (Paradox, februari-maart 2001). Zijn verwantschap met Donoso Cortés ligt, uiteraard, voor de hand.