Set Burckhardt en Tocqueville

Na de publicatie van zijn wereldvermaarde Cultuur der Renaissance in Italië gaf Jacob Burckhardt een bijzondere reeks colleges die voor het nageslacht bewaard is gebleven: Wereldhistorische beschouwingen. In zijn ‘intiemste werk’ (aldus Burckhardts biograaf) ontwikkelde hij een persoonlijke visie op de grote, vele eeuwen omspannende ontwikkelingen in de menselijke beschaving. Burckhardt vat de geschiedenis op als het speelveld van drie elkaar weerstrevende en beïnvloedende krachten: cultuur, staat en religie. Hij benadrukt het belang van historische kennis en de waarde van diversiteit in de kunst- en cultuurproductie, en daarbij waarschuwt hij voor de vervlakking van de cultuur en de opkomst van massabewegingen, populisme, nationalisme en militarisme. Daarin toont hij zich uiterst actueel. Over Het Ancien Régime en de Revolutie Het Ancien Régime en de Revolutie is veel meer dan een historisch essay over de oorzaken van de Franse Revolutie: het stelt de problematische verhouding tussen vrijheid en gelijkheid op scherp. Tocqueville schetst de overgang van een oude, traditionele manier van samenleven naar een nieuwe, functioneel-rationele maatschappij. Als telg uit een adellijke familie die zwaar geleden heeft onder het geweld van de Revolutie, stelt hij zich de volgende, nog altijd brandend actuele vraag: hoe kunnen we in een democratische samenleving nieuwe tijden van terreur vermijden? Dit boek is ontstaan tegen de achtergrond van de Franse Revolutie, die het hele leven van Tocqueville heeft getekend. Zijn overgrootvader trad als raadsman op tijdens het proces tegen Lodewijk XVI en eindigde onder de guillotine, net als de koning zelf. Zijn ouders werden gevangengezet en konden alleen aan de dood ontsnappen doordat Robespierre het veld moest ruimen. Wat voor Tocqueville resteerde, was de herinnering aan het Ancien Régime en de actuele politieke realiteit van het postrevolutionaire Frankrijk.