Voorwoord 5 1 Grensjongeren 13 1.1 Inleiding 13 1.2 Normen en waarden 14 1.3 Verloop 15 1.4 Grensverwijzers 16 1.5 Twee categorieën grensjongeren 17 1.5.1 Risicojongeren 17 1.5.2 Gestrafte jongeren 18 1.6 Ordenen van gedragsproblemen 18 1.7 Samenvatting 20 DEEL 1 RISICOJONGEREN 2 Bestaan er onbehandelbare grensjongeren? 23 2.1 Inleiding 23 2.2 Psychopathische jongeren 24 2.3 Vragenlijsten 26 2.4 Prevalentie 28 2.5 Samenhang met andere problemen 29 2.6 Neurobiologische basis 32 2.7 Opvoeding 33 2.8 Behandelingsmogelijkheden 34 3 Uitvallers in de jeugdzorg 37 3.1 Inleiding 37 3.2 Definitie van uitval 37 3.3 Voorkomen 38 3.4 Factoren die uitval bevorderen 39 3.5 Kenmerken uitvallers 41 3.6 De ontwikkeling van jeugdige uitvallers 42 3.7 Hoe is uitval te voorkomen? 43 4 Zwervende jongeren 45 4.1 Inleiding 45 4.2 Definitie 45 4.3 Omvang 47 4.4 Ontwikkeling 48 4.5 Kenmerken van zwervende jongeren 48 4.6 Risicovolle gedragingen 50 4.7 Persoonlijkheidskenmerken 51 4.8 De kwetsbaarheid van zwervende jongeren 52 4.9 Eén keer zwervend, altijd zwervend? 53 4.10 Hulpverlening 54 5 Drank, drugs en het risico op strafbaar gedrag 57 5.1 Inleiding 57 5.2 Aantal jeugdigen dat drinkt 57 5.3 Prevalentie drugsgebruik 59 5.4 Verslaving 60 5.5 Gevolgen 61 5.5.1 Kortetermijneffecten 61 5.5.2 Langetermijneffecten 62 5.6 Risicofactoren 62 5.7 De samenhang tussen drank, drugs en problemen 65 5.8 Samenhang met strafbaar gedrag 66 5.9 Hulpverlening 67 6 Grensjongeren in gesloten tehuizen 69 6.1 Inleiding 69 6.2 Enkele algemene kenmerken 70 6.3 Probleemzwaarte 71 6.3.1 Jongeren in open en gesloten inrichtingen 71 6.3.2 Jongeren die nu in een JeugdzorgPlus-instelling verblijven en jongeren die vroeger met een OTS in een JJI verbleven 72 6.4 Problemen bij opname in een JeugdzorgPlus-instelling 72 6.4.1 DSM-5 indeling 73 6.4.2 Indeling naar probleemkenmerken 74 6.5 Behandeling 75 6.6 Resultaten 76 6.7 Waarheen? 78 DEEL 2 GESTRAFTE JONGEREN 7 Delinquente jongeren 81 7.1 Inleiding 81 7.2 Voorkomen van wetsovertredend gedrag 81 7.2.1 Verdachten 82 7.2.2 Gestraften 83 7.2.3 Zelfrapportage 84 7.3 Delinquente jongeren in de jeugdzorg 85 7.4 Theorieën 86 7.4.1 Psychologische verklaringen 86 7.4.2 Sociologische verklaringen 88 7.4.3 Verklaringen vanuit de criminologie 89 7.4.4 Neurobiologische invalshoek 90 7.5 Risicofactoren 92 7.6 De aanpak van delinquente jongeren 94 7.7 De rol van de theorie 96 7.8 Behandelingsprogramma’s voor delinquente jeugdigen 96 8 Grensjongeren met een strafmaatregel 99 8.1 Inleiding 99 8.2 Jongeren met een Halt-straf 99 8.3 Wat houdt een Halt-straf in? 100 8.4 Waarom komen jongeren bij een Halt-bureau terecht? 101 8.5 Helpt de Halt-straf? 103 8.5.1 Gedragsverbeteringen 103 8.5.2 Recidive 104 8.5.3 Overige onderzoeksbevindingen 105 8.5.4 Bij wie slaat de Halt-straf het beste aan? 105 8.6 Jongeren met een jeugdreclassering 106 8.7 Algemene kenmerken 106 8.8 Probleemkenmerken van jongeren met een reclasseringsmaatregel 108 8.9 Hulpverlening 109 8.10 Helpt de jeugdreclasseringsmaatregel? 111 8.11 Wie heeft meer of minder kans op succes? 112 9 Grensjongeren in Justitiële Inrichtingen (JJI’s) 113 9.1 Inleiding 113 9.2 Korte geschiedenis 113 9.3 Prevalentie 114 9.4 Onderzoek naar jongeren in een JJI 115 9.5 Kenmerken van de huidige JJI-populatie 117 9.6 Kenmerken van de zwaarst gestrafte jongeren 119 9.7 Behandeling 120 9.7.1 Mislukte programma’s 120 9.7.2 Huidige behandeling in de JJI’s 121 9.8 Vormgeving en functies 122 9.9 Recidive 123 DEEL 3 DIAGNOSTICEREN EN BEHANDELEN 10 Diagnostiek en behandeling 127 10.1 Inleiding 127 10.2 Psycho-diagnostisch onderzoek 128 10.3 Voorbeelden van gehanteerde diagnostische instrumenten 129 10.3.1 Algemene gedragsbeoordelingen 129 10.3.2 Specifieke gedragsproblemen 130 10.3.3 Gezinsproblemen 131 10.3.4 Intelligentie 131 10.3.5 Persoonlijkheidsvragenlijsten 132 10.3.6 Risicotaxatie-instrumenten 133 10.3.7 Tot slot 133 10.4 Enkele kanttekening bij het testgebruik 134 10.5 Interventies op drie niveaus 134 10.6 Theoretische uitgangspunten 136 10.6.1 De bio-sociaal-ecologische theorie 136 10.6.2 De theorie van de sociale gedragsleer 137 10.6.3 De theorie van het cognitieve model 137 10.6.4 De theorie van het cognitieve gedragsmodel 138 10.7 Enkele voorbeelden van programma’s 139 11 De forensische bijdragen 141 11.1 Inleiding 141 11.2 Verschillende identiteiten 142 11.2.1 De forensische kinder- en jeugdpsychiatrie 142 11.2.2 De forensische psychologie 142 11.2.3 De forensische orthopedagogiek 143 11.3 Verschillen 144 11.4 Overeenkomsten 145 11.5 Interdisciplinaire samenwerking 146 11.6 Kwaliteitsbewaking 148 11.7 Tot slot 149 12 Het grens-signaleringsmodel 151 12.1 Inleiding 151 12.2 De nabije omgeving 152 12.3 De persoonlijkheid 153 12.4 De maatschappelijke en biologische context 153 12.5 De grenspassages 155 12.6 Samenvatting 157 Register 159 Geraadpleegde literatuur 163 Bijlage 1: Verschil in risicofactoren tussen brugklassers die wel/geen delict hebben gepleegd. 171 Bijlage 2: De vier centrale persoonlijkheidskenmerken toegelicht 172