Een groot emancipator

Hebben de ideeën van Herman Schaepman nog relevantie voor onze tijd? Op het eerste gezicht zullen velen geneigd zijn deze vraag ontkennend te beantwoorden. Met zijn verheerlijking van het pausschap, zijn fundamenteel verwerpen van Darwinisme en de Verlichting, maar ook van liberalisme, socialisme en vrijmetselarij lijkt hij mijlenver af te staan van de manier waarop het merendeel van ons nu tegen deze stromingen aankijkt. Dat geldt ook voor zijn negatieve visie op het feminisme en het vrouwenkiesrecht. Wie echter Schaepmans opvattingen wat beter bekijkt, ontdekt dat sommige nog steeds bruikbaar zijn voor het helpen oplossen van onderdelen van de huidige maatschappelijke problematiek. Neem zijn kritische uitlatingen over het antisemitisme en het populisme, fenomenen die in de tweede helft van de negentiende eeuw al sterk in opkomst waren en ruim honderd jaar later nog steeds uiterst actueel zijn. Lang voordat het nazi-bewind de massamoord op de joden uitvoerde, waarschuwde Schaepman dat jodenhaat tot moordlust kan leiden en bestreed hij openlijk alle vormen van antisemitisme: negatieve verhalen in de pers, discriminatie op het werk, ophitsende uitdagingen van politici. Daarnaast had Schaepman het negatieve gevolg van populisme – ‘een ontaarde democratie’– eveneens in het vizier. Dat geldt evenzeer voor de genadeloze bijwerkingen van het kapitalisme. Hij vond dat de werknemers die op eigen kracht moesten aanpakken. Op deze drie belangrijkepunten wordt zijn gelijk nog dagelijks bevestigd.